نظام نامه سخاوت

سخاوت از فضایل اخلاقی انسان است که، چون بدان متخلق شود، خَلقی را برکت خواهد رساند و برای همه نعمت خواهد بود و پرتوی از رحمت الهی را ترجمه‌ای دل نشین خواهد شد. مولای ما امام رضا (ع)، نامه‌ای دارند به امام جواد (ع) که به نوعی می‌توان آن را نظام نامه‌ای کوتاه دانست که برای یک زندگی بلند تحریر شده است.

ایشان در این مکتوب ماندگار و درس آموز، به امام جواد (ع) می‌فرمایند: «فرزند عزیزم! به من خبر داده اند که، چون از منزل بیرون می‌روی غلامانت بخل و حسادت می‌ورزند و برای آنکه خیری از تو به کسی نرسد تو را از درب کوچک بیرون می‌برند.

اکنون به تو می‌نویسم به همان حقی که بر تو دارم سوگند می‌دهم! که رفت و آمد خود را علنی و رسمی و از درب بزرگ عمومی قرار دهی و هرگاه سوار مرکب می‌شوی درهم و دینار همراه خود بردار تا هر کسی از تو درخواست کند به او چیزی ببخشی و مردم از خیر تو بهره‌مند شوند.

جواد عزیزم! اگر عموهایت از تو چیزی بخواهند به هر یک کمتر از پنجاه اشرفی و اگر عمه هایت از تو درخواست کنند به هرکدام کمتر از بیست و پنج اشرفی نبخش، ولی به زیادتر از آن خود دانی. بدان که، چون این بخشش از تو دست دهد، حق تعالی مرتبه تو را بلند گرداند، همواره در انفاق و بخشش مداومت کن و از فقر و تهیدستی هراس نداشته باش.» این نامه اگرچه در مرحله اول مخاطب خاص دارد، اما در برداشتی دیگر، می‌توان برایش به اندازه همه آدمیان مخاطب عام تعریف کرد.

در این تعریف، همه ما به داد و دهش، به سخاوت و کرامت، فرمان گرفته ایم تا در اندازه وسعمان، در زندگی دیگران، وسعت ایجاد کنیم. اقدام پیشبینی که در این زمینه باید انجام دهیم، راه بستن بر بخل و تنگ چشمی و بسته دستی است. نه به خود باید اجازه دهیم گرفتار خِست شویم و نه بگذاریم که خسیسان در اطراف ما میدان داری کنند.

این برای مسئولان که معیشت مردم بسته به تصمیم و عمل آنان است یک بایستگی در ساحت حکمرانی است. باید دامن برنامه‌های خود را از دست کسانی که با گشاده دستی، نسبتی ندارند، رهاند.

خود به کرامت برخورد کنند و مشاوران و همراهان خود را هم از میان کریم‌ترین مردم برگزینند. واقعیت این است که افرادی که دست‌های کوچک دارند و دلشان از آن هم کوچک‌تر است و تنگی در چشمشان نشسته است شایسته مشورت نیستند چه رسد که صاحب رأی هم بشوند.

امام رضا (ع) در این نامه همچنین به جایگاه ویژه خویشان و اقربا هم عنایت خاص دارند و این باید ما را به این فهم عملی برساند که برای خویشاوندان و آنانی که با ما اشتراک در رحم دارند باید، صله رحم را از رفتاری صرفا احساسی به شأنی مکرم و مواساتی ارتقا دهیم. تا می‌توانیم کمک کنیم. پوشیده و حرمت آفرین هم باشد این امداد که هنگام چشم در چشم شدن هم به قدر لحظه‌ای دچار شرم حضور نشود.

امام رضا (ع) با آن نامه ما را به سرنوشت هم حساس می‌کنند تا مدام در این حس به اشتراک برسیم که باید به قاعده سخاوت رفتار کنیم. این راه است که ما را به مرتبت والا می‌رساند و «جواد» می‌کند. آنان که مقام «رضا» را درک می‌کنند، حتما می‌توانند «جواد» شوند. چنین باد سرنوشت ما.